نسل دیجیتال چه نسلی است و مهاجرت دیجیتال چگونه اتفاق می‌افتد؟

نسل مفهوم گسترده‌ای در علوم اجتماعی است و از مهمترین اصطلاحات این علم در زمینه‌های سیاستگذاری به‌شمار می‌رود. سوال‌های مهمی درباره نسل وجود دارد از جمله اینکه نسل چه دوره‌ای از زمان را در برمی‌گیرد و چه ظرفیت‌ها و محدودیت‌های سنی برای یک نسل تعریف شده است؟ به‌‌علاوه هر نسل چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از نسل‌های دیگر متمایز می‌سازد؟ "بالس" فاصله میان والدین و فرزندانشان را سن بچه‌دار شدن فرض می‌کند. او با تکیه‌بر ابژه‌ها و بررسی تأثیر هر یک بر رفتار و کنش نسل مورد مطالعه، آن را مرتبط با ذهنیت نسلی می‌داند. براین اساس نسل عبارت است از گروهی که متعلق به دوره سنی خاصی بوده و تجربه به‌کارگیری ابژه‌های خاص و نسبتاً مشترک را دارند. منظور ما از ابژه در این یادداشت تولیدات و محصولات فرهنگی هر نسل است که آن نسل با استفاده و تولید آن، هویت خود را معرفی می کند. برای نمونه موسیقی، پوشش، هنر و... از ابژه های هر نسل محسوب می شوند.

نسل و ابژه

اهمیت مفهوم «نسل» پژوهشگران را برآن داشته است تا از روند تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، سخن بگویند. هر نسل با ترجیح‌دادن «ابژه» خاص خود، خود را متعلق به شرایط و فضای فرهنگی و اجتماعی خاصی معرفی می‌کنند. به همین دلیل است که عنصر تمایزدهنده نسلی و همچنین عنصر قوام‌دهنده به آن، به تعبیر پژوهشگران اجتماعی «ابژه» است. این تعلق خاطر هر نسل به «ابژه» خاص خود، در نهایت شرایطی را به‌منظور ایجاد احساس هویت، برای نسل‌ها فراهم می‌کند. «ابژه‌های نسلی» ابژه‌هایی هستند که مربوط به اشخاص، مکان، اشیا، افراد، وقایع، خاطرات، تجربه‌ها یا رویدادهایی است که از نظر فرد، گروه و نسل مورد ارجاع و استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال، برای نسلی از مردم ایران، «جنگ» به‌عنوان یک ابژه نسلی به حساب می‌آید. این ابژه‌ها، به شکل‌گیری روحیات، احساسات و حالاتی می‌انجامد که برای آن نسل تعیین‌کننده و به‌عنوان عنصر هویتی است. شایان ذکر است، ابژه‌ها عاملی برای تمایز افراد بین دو نسل هستند. به این ترتیب، تعریف نسل متوقف بر استفاده از ابژه‌های آن نسل خواهد بود و افراد نسل به افرادی گفته می‌شود که از «ابژه‌ها»ی خاصی استفاده می‌کنند. هر نسل با داوری درباره ابژه نسل‌های دیگر، فرصت تولید ابژه‌های جدید را می‌یابد. نسل‌ها، در طول کنش و زندگی‌شان سعی می‌کنند تا به ایجاد ابژه‌های جدید دست زنند. تا وقتی‌که دو نسل متفاوت در جستجوی ابژه‌های فرهنگی یکسانی هستند، به جای به وجود آمدن انقطاع نسلی، نوعی سازگاری بین‌نسلی میان آن‌ها شکل می‌گیرد. همچنین بعضی از «ابژه‌ها» موقعیتی فرانسلی دارند. چوا آن‌ها متعلق به چند نسل متوالی هستند و در نظام ارزشی و فرهنگی آن جامعه، در یک دوره طولانی حاضر و اثرگذار هستند.

 

 

نسل دیجیتال

اگر بخواهیم مهمترین ویژگی نسل حاضر را که در اطراف ما بسیار وجود دارد برشماریم، شاید بتوان از دنیای مجازی و فضای دیجیتال نام برد. امروزه نسل حاضر دنیای خود را در فضای نوینی نظیر دنیای مجازی تعریف می‌کنند. ممکن است بسیار برای شما  اتفاق افتاده باشد که کودکی را در بین اعضای فامیلتان مشاهده کرده باشید که با وجود سن کمتر از شما، از تجهیزات دیجیتالی بسیار بهره‌مند است. امروزه نمی‌توان دنیای دیجیتال را از کودکانمان جدا کنیم. حجم گستردگی دنیای دیجیتال به‌حدی است که حتی شیوه‌های نوین آموزش نیز به سمت و سوی دیجیتالی شدن پیش می‌رود. همچنین بسیار می‌توان عوامل بسیاری را برشمرد که به‌صورت مستقیم در زندگی ما و فرزندانمان حضور دارد و مرتبط با دنیای دیجیتال است به‌نحوی‌که فرار کردن از آن برای ما ناممکن باشد. چنین فضایی، نسلی از افراد را تربیت می‌کند که اقتضائات خاصی را دارند. از این نسل با عنوان «نسل دیجیتال» یاد می‌شود.

این نسل، از دوران کودکی با این فضا بزرگ شده‌اند و زندگی خود را نیز در همین دنیا ادامه خواهند داد. تمام ابژه‌های این نسل که به‌عنوان معرف این نسل نیز شناخته می‌شود، ابزار و ادوات رسانه‌ای است. بنابراین برای مواجهه صحیح با این نسل، در دو بعد باید به سواد رسانه‌ای پرداخته شود. بعد اول ناظر بر آشنایی افراد این نسل با ابزار دیجیتالی و رسانه‌ای است و بعد دیگر تلاش برای آشنا‌سازی افراد خارج این نسل با اینگونه ابزار است.

 

مهاجران دیجیتال

اگر سابقا نسل‌ها، ابژه‌های مختص خود را داشتند امروزه ابژه‌های نسل دیجیتال، به‌قدری فراگیر شده است که حتی افراد سایر نسل‌ها را نیز با خود درگیر ساخته است. برای مثال پدر بزرگتان را می‌توانید در نظر بگیرید. او متعلق به نسل گذشته است و برای انجام امور اداری خود، شیوه سنتی آن را دنبال می‌کرده است. برای مثال برای پرداخت مالیات، به اداره مالیات مراجعه می‌کرد و از این طریق به انجام امور خود می‌پرداخت. اما امروز همان فرد برای پرداخت مالیات، راه دیگری را پیش روی خود دارد و آن مراجعه به سایت اداره مالیات است و این مسئله نیاز به به‌کارگیری از فضای دیجیتال دارد. از چنین نمونه‌ای می‌توان با عنوان مهاجران دیجیتال نام برد که از نسل سنتی خود اجبارا و یا از سر اختیار به دنیای نسل جدید مهاجرت می‌کند.

امروزه شما افراد بسیاری را سراغ دارید که به استفاده از رسانه‌ها و ابزار دیجیتال روی آورده‌اند. غالب این افراد، در نسل‌شان، چنین چیزی وجود نداشت و حتی ابژه‌های نسلی آنها اساسا چیز دیگری بوده است. درواقع، دنیای دیجیتال در زمان بعد از تولد آنها رشد و گسترش پیدا کرده است. این افراد نیز وقتی با چنین فضایی مواجه می‌شوند، ناچارند تا از نسل خود فاصله بگیرند یا ابژه‌های نسل دیجیتال را نیز به اختیار درآورند. حجم افرادی که از آنها می‌توان با عنوان مهاجران دیجیتال نام برد، امروزه بسیار گسترده‌تر از نسل دیجیتال است. چنین فضایی که امکان مهاجرت در دنیای دیجیتال را ناگزیر می‌سازد، این مسئله را ایجاب می‌کند که امکان حضور مهاجران و ایجاد شرایط کنشگری برای آنها را نیز فراهم سازد و این امر بر عهده سواد رسانه‌ای است.