مدارس آنلاین؛ از «مهندس طلبه» تا «مکتب‌خونه»
از ویژگی های مهمی که امروزه فضای مجازی را با آن معرفی می کنند، دسترسی آسان در هر «مکان» و هر «زمان» به این فضا است. تا نیم قرن پیش که شاید تلویزیون هم و رادیو هم به ندرت در خانه ای دیده می شد، اولین رسانه خود افراد و منبرها بودند. ارتباط چهره به چهره را می توان نسل اول رسانه ها دانست. با این مقدمه می توان گفت نخستین فضاهای آموزشی فضاهایی از جنس منبر و مکتب و بعد مدرسه ها بودند که در همگی آنان آموزش از طریق ارتباط چهره به چهره صورت می گرفت.
طبیعتا این نوع آموزش مستلزم حضور معلم و دانش آموز و سخنران و مستمع در «یک مکان» و «یک زمان» بود. محدود شدن به زمان و مکان شرایطی را به وجود می آورد که در دوره هایی نظیر دوره قاجار و پیش از آن، تنها افراد متمول و ثروتمند که عمدتا وابسته به دربار بودند می توانستند از «آموزش» استفاده کنند. بعد تر با گسترش مدرسه سازی انحصار آموزش از چنگ گروه متمول خارج و همه مردم جامعه می توانستند باسواد شوند. با این حال باز برای یادگیری نیاز به حضور در یک زمان و یک مکان بود.
با ورود تلویزیون و رادیو، از آن جا که تا حدودی محدودیت زمان و مکان برداشته می شد، این تصور رفت که می توان کلاس های درس را به تلویزیون منتقل کرد. یعنی تلویزیون و برنامه های آن وظیفه باسواد کردن مستقیم جامعه را بر عهده بگیرند. این تجربه البته با شکست مواجه شد. ایده کلاس های درس به صورت تلویزیونی در ژاپن و امریکا اجرایی شد که با موفقیت چندانی رو به رو نبود و علت اصلی آن را شاید بتوانیم ارتباطی یک طرفه بدانیم که در آن شاگردان نمی توانستند سوالات و اشکالات خود را با مدرس در میان بگذارند. همین امر سبب شد که مسئولین رسانه ای به این نتجیه برسند که آموزش و اثر گذاری بر روی جامعه، در رسانه هایی نظیر تلویزیون و رادیو باید غیر مستقیم باشد، به بیانی دیگر پیام را باید در لایه های پنهان به خورد مخاطب داد و داد زدن آن به صورت آَشکار اثر گذاری خود را از دست می دهد.
با عبور از نسل رادیو و تلویزیون، به گسترش تکنولوژی اینترنت و رفتن به سمت فضای مجازی می رسیم. نبود محدودیت زمانی و مکانی به عنوان ویژگی اصلی فضای مجازی به خصوص در شبکه‌های اجتماعی اعم از موبایلی و غیره، دریچه جدیدی را بر روی حوزه آموزش و تعلیم و تربیت گشود. دریچه ای که می توانست نه تنها در خدمت باسواد کردن جامعه بلکه در خدمت اهداف و آرمان های انقلاب و معرفی آن به جهانیان نیز باشد.
فضای مجازی با حجم انبوهی از اطلاعات و داده ها، زمینه را برای باسوادتر شدن جامعه محیا کرد. دسترسی به اطلاعات راحت تر و می توان گفت تمامی شکاف های طبقاتی که تا پیش از این در خصوص استفاده بهره مندی از آموزش وجود داشت برداشته شد. چرا که ما حتی در سیستم آموزشی مبتنی بر کلاس درس همچنان شاهد شکاف های طبقاتی و شکل گیری مدارس غیرانتفاعی که به ظاهر قرار بود آموزش با کیفیت تری را ارائه کنند بودیم اما فضای مجازی همین مقدار فاصله را نیز برداشت و هر کاربری تنها با ورود به این فضا مجوز استفاده از تمامی انواع اطلاعات را داشت.
در کنار این انبوه اطلاعات، به تدریج شاهد شکل گیری ساختارهای رسمی تری تحت عنوان آموزش آنلاین بودیم. قدمت این مدارس آنلاین بسیار کم است و در همین چهار، پنج سال اخیر شاهد شکل گیری نمونه های بومی آن بودیم. نمونه هایی که مزیت اصلی آن امکان ارتباطی دو طرفه و همچنین در اختیار همگان بودن است.
از ویژگی های مهمی که امروزه فضای مجازی را با آن معرفی می کنند، دسترسی آسان در هر «مکان» و هر «زمان» به این فضا است. تا نیم قرن پیش که شاید تلویزیون هم و رادیو هم به ندرت در خانه ای دیده می شد، اولین رسانه خود افراد و منبرها بودند. ارتباط چهره به چهره را می توان نسل اول رسانه ها دانست. با این مقدمه می توان گفت نخستین فضاهای آموزشی فضاهایی از جنس منبر و مکتب و بعد مدرسه ها بودند که در همگی آنان آموزش از طریق ارتباط چهره به چهره صورت می گرفت.
طبیعتا این نوع آموزش مستلزم حضور معلم و دانش آموز و سخنران و مستمع در «یک مکان» و «یک زمان» بود. محدود شدن به زمان و مکان شرایطی را به وجود می آورد که در دوره هایی نظیر دوره قاجار و پیش از آن، تنها افراد متمول و ثروتمند که عمدتا وابسته به دربار بودند می توانستند از «آموزش» استفاده کنند. بعد تر با گسترش مدرسه سازی انحصار آموزش از چنگ گروه متمول خارج و همه مردم جامعه می توانستند باسواد شوند. با این حال باز برای یادگیری نیاز به حضور در یک زمان و یک مکان بود.
با ورود تلویزیون و رادیو، از آن جا که تا حدودی محدودیت زمان و مکان برداشته می شد، این تصور رفت که می توان کلاس های درس را به تلویزیون منتقل کرد. یعنی تلویزیون و برنامه های آن وظیفه باسواد کردن مستقیم جامعه را بر عهده بگیرند. این تجربه البته با شکست مواجه شد. ایده کلاس های درس به صورت تلویزیونی در ژاپن و امریکا اجرایی شد که با موفقیت چندانی رو به رو نبود و علت اصلی آن را شاید بتوانیم ارتباطی یک طرفه بدانیم که در آن شاگردان نمی توانستند سوالات و اشکالات خود را با مدرس در میان بگذارند. همین امر سبب شد که مسئولین رسانه ای به این نتجیه برسند که آموزش و اثر گذاری بر روی جامعه، در رسانه هایی نظیر تلویزیون و رادیو باید غیر مستقیم باشد، به بیانی دیگر پیام را باید در لایه های پنهان به خورد مخاطب داد و داد زدن آن به صورت آَشکار اثر گذاری خود را از دست می دهد.
با عبور از نسل رادیو و تلویزیون، به گسترش تکنولوژی اینترنت و رفتن به سمت فضای مجازی می رسیم. نبود محدودیت زمانی و مکانی به عنوان ویژگی اصلی فضای مجازی به خصوص در شبکه‌های اجتماعی اعم از موبایلی و غیره، دریچه جدیدی را بر روی حوزه آموزش و تعلیم و تربیت گشود. دریچه ای که می توانست نه تنها در خدمت باسواد کردن جامعه بلکه در خدمت اهداف و آرمان های انقلاب و معرفی آن به جهانیان نیز باشد.
فضای مجازی با حجم انبوهی از اطلاعات و داده ها، زمینه را برای باسوادتر شدن جامعه محیا کرد. دسترسی به اطلاعات راحت تر و می توان گفت تمامی شکاف های طبقاتی که تا پیش از این در خصوص استفاده بهره مندی از آموزش وجود داشت برداشته شد. چرا که ما حتی در سیستم آموزشی مبتنی بر کلاس درس همچنان شاهد شکاف های طبقاتی و شکل گیری مدارس غیرانتفاعی که به ظاهر قرار بود آموزش با کیفیت تری را ارائه کنند بودیم اما فضای مجازی همین مقدار فاصله را نیز برداشت و هر کاربری تنها با ورود به این فضا مجوز استفاده از تمامی انواع اطلاعات را داشت.
در کنار این انبوه اطلاعات، به تدریج شاهد شکل گیری ساختارهای رسمی تری تحت عنوان آموزش آنلاین بودیم. قدمت این مدارس آنلاین بسیار کم است و در همین چهار، پنج سال اخیر شاهد شکل گیری نمونه های بومی آن بودیم. نمونه هایی که مزیت اصلی آن امکان ارتباطی دو طرفه و همچنین در اختیار همگان بودن است.
آخوند مجازی!
یکی از پایگاه های که در حوزه آموزش آن هم آموزش دروس حوزوی فعالیت می کند «حوزه مجازی مهندس طلبه» است. این حوزه مجازی توسط گروهی از طلاب سراسرکشور راه اندازی شده است. هدف آنان مهیا کردن شرایطی برای همه افراد به خصوص دانشجویان است که در کنار تحصیلات دانشگاهی خود بتوانند دروس حوزه را نیز فرا بگیرند. گروه فرهنگی ذوالفقار که این حوزه مجازی را راه اندازی کرده است در دو بخش کوتاه مدت و بلند مدت اقدام به آموزش دروس حوزوی در دو سطح مبتدی و پیشرفته کرده است. گفتنی است دفتر این گروه، در حوزه علمیه معصومیه و در شهر مقدس قم واقع است.
از آن جا که در اینترنت بُعد مکانی وجود ندارد، کلیه دانشجویان خارج از کشور نیز می توانند به راحتی در کنار دروس دانشگاهی خود، از محتوای حوزوی نیز استفاده کنند و تعلیم ببینند.
تخته سفید
تخته سفید نام سایتی آموزشی است که بر پایه ویدیو های آموزشی می چرخد. این سایت کاربر محور است و کاربران ویدئوهای آموزشی ای را که خود تهیه کرده اند با سایرین به اشتراک می گذارند. به بیانی دیگر هر فرد علم خود را در قالب یک کلیپ آموزشی در اختیار سایرین قرار می دهد.
طلوع حق
طلوع حق نام موسسه ای ست که اقدام به برگزاری کلاس های مختلفی در حوزه علوم انسانی، علوم اقتصادی، هنر و فیلم سازی برگزار می کند. ویژگی اصلی این مدرسه آنلاین، استفاده از اساتید و محتوایی اسلامی و انقلابی و به دور آن چه فضای روشنفکری غرب خوانده می شود است. طلوع از پاییز 92 کار خود را شروع کرده و توانسته است بسیاری از علاقه مندان حوزه های یاد شده را به صورت مجازی و بدون نیاز به حضور فیزیکی آموزش دهد.
می توان گفت هدف اصلی طلوع، احیای شعارها و آرمان های انقلاب اسلامی در شرایطی است که اکثر دروس حوزه علوم انسانی ما محتوایی عاریتی از غرب و به عبارتی نه چندان اسلامی و ایرانی است. طلوع از فرصت فضای مجازی استفاده کرده است تا بتواند صدای انقلاب را رساتر فریاد زده و به گوش همه جوانان داخل و خارج کشور برساند.
مکتب خونه
مکتب خونه کلاس های درس را به فضای مجازی آورده است. گردانندگان این سایت که عمدتا از محصلین دانشگاه صنعتی شریف هستند، در آغاز هر ترم، با فیلمبرداری از کلاس های برخی دروس و اساتید، به فاصله اندکی بعد از اتمام هر جلسه کلاس، فیلم آن را در مکتب خونه قرار می دهند تا علاقه مندان آن درس بتوانند از کلاس های دانشگاه صنعتی شریف استفاده کنند. البته علاوه بر این، دانشجویان و اساتید سایر دانشگاه ها در سراسر دنیا نیز می توانند ویدیوهای آموزشی خود را در این سایت به اشتراک بگذارند تا کاربران به صورت رایگان از آن استفاده کنند.
کلاس درس
کلاس درس نیز یکی دیگر از سایت های آموزشی است که اساس آن بر پایه ویدیو های آموزشی بوده و کاربر محور است. افراد مختلف پس از تایید سطح سواد شان می توانند ویدیوهای آموزشی خود را به عنوان معلم در اختیار کاربران قرار داده تا آنان نیز به رایگان از آن استفاده کنند.
فضای مجازی از دو جهت در حوزه آموزش می تواند تاثیر گذار باشد، نخست آن که می تواند عدالت آموزشی را برقرار کرده و همه افراد به راحتی به محتوای آموزشی مورد نیاز خود دست یابند، دوم آن که می تواند در خدمت اهداف و ارمان های انقلاب باشد. علاوه بر جوانان داخل کشور که دسترسی شان به منابع علمی و آموزشی در خصوص مبانی دینی و اسلامی راحت تر است، می توان با ایجاد پایگاه هایی اینترنتی به زبان های مختلف، جوانان خارج از کشور چه ایرانی و چه غیر ایرانی را با پیام انقلاب و اسلام و جمهوری اسلامی آشنا کرد که آموزش آنلاین و مدارس آنلاین یکی از روش های ارزان، قوی و پرشتابی است که می تواند در خدمت حفظ و صدور انقلاب قرار بگیرد.
